Ο Ν Ε Ι Ρ Ο Δ Ρ Ο Μ Ι Ο
http://www.costis.org/books/costis/dreamdrome/home.htm
Read or sent comments : http://www.costis.org/books/costis/dreamdrome/comments/index.asp
___________________________________________
το εισαγωγικό κείμενο του Ονειροδρόμιου
περάστε περάστε
κυρίες και κύριοι
και θεότρελλααωαωα κουτσούβελα
στο ταξίδι μου αυτό που παραδέρνει σε μια αγριεμένη ονειροπόληση ένα δρομολόγιο αν είναι να αλλάξει κι απ’ τη βαθιά σκοτούρα να σε βγάλει για να φύγεις στον ορίζοντα όσο γαλήνια περπατάς τη νυχτιάτικη λεωφόρο πού αναπνέει μελαγχολικά όλη η Αθήνα στα έρημα βήματά σου.
μέσα στο χωράφι αυτό μεθυσμένος ταχυδακτυλουργός μνήμη γερή και νεροπίστολο. ένα ζόρικο σπαρτό φυτρώνει στο χωράφι αυτό πούχει μαγικά ορυχεία με θαμμένους ναυπηγούς. βάλτε τα όνειρά σας στο ονειροδρόμιο για ένα γύρο του θανάτου στη γωνιά των ονειροφάγων. ο φτερωτός σεβντάς σε υπόγεια δρομολόγια.
ο σεληνιακός τυφλοπόντικας με οδήγησε στο μυστικό σου κι έτσι δαιμονικά σκοτείνιασε ο καφές μου. τώρα ή σελήνη δε με αφήνει να σου πω πως έχω μία φράση δίνη που όλο σβήνει σαν το μαγικό μυστικό. στον πάτο κάθε στέρνας που ρίχνετε νομίσματα κι ευχές καραδοκούν οι τυφλοπόντικες.
δεν υπάρχει τίποτα αν δεν επιθυμήστε τα πάντα. τ΄ όνειρο τρύπιο παλεύει στα ρηχά. ανοίξτε την εκρηχτική βεντάλια κρύψτε πίσω της τους στρουθοκάμηλους φόβους σας - ελεύθεροι χαρταετοί στο κυνήγι του απρόοπτου και της περιπέτειας.
έβγα απ' την μπλόφα Κατινάκι για μια λεξούλα αληθινή. οσονούπω ο ποδηλάτης απογειώνεται για τη σελήνη. τ΄ ανθρωπάκι άνθρωπέ μου στη τσιμεντοπλεγμένη ντουβαρούπολη. επεισόδιο δηλαδή. άφησε τη μπαγιατεμένη υπόσχεση ο μπαξές σκυφτός όνειρα ποτισμένος.
όλοι στο ποδήλατο που θα σας πάει στ΄ όνειρο μέσα απ' το δάσος που ζούνε τα οράματα σ΄ έναν ορίζοντα οπτασίες για τη γη πού επιθυμήσαμε πολύ να ζήσουμε. νταβαντούρι βογκητό καλό ταξίδι στο δρόμο αυτό το μαγικό, για βραααααααα
Σημείωση για τις εκδόσεις του Ονειροδρόμιου:
Το Ονειροδρόμιο σχεδιάστηκε την περίοδο 1970 - 1974. Η έκδοση έγινε το 1977 από τις εκδόσεις Θ. Καστανιώτη και παρουσιάστηκε στην ομώνυμη έκθεση του Κωστή στην αίθουσα τέχνης Πολύπλανο τον Δεκέμβριο του 1977. Ο Λ. Χρηστάκης ήτανε αυτός που επιμελήθηκε το τυπωμένο λεύκωμα σχεδίων. Η ηλεκτρονική μορφή είναι αποτέλεσμα κεφιού του Βασίλη Μπάλλα με την πολύτιμη βοήθεια του Γιάννη Μιχελάκη.
http://www.costis.org/books/costis/dreamdrome/home.htm
το βιογραφικό του Κωστή στο τυπωμένο Ονειροδρόμιο
... Ξαφνικά χτες το βράδυ λοιπόν, μπήκε μες στο όνειρό μου με το φτερωτό ποδήλατό του, νόμιζε πως δεν τον πήρα χαμπάρι - παρ’ όλο που έτριζε το ποδήλατό του - και πως δεν κατάλαβα πως ήθελε να ταξιδέψει κι αυτός στον ορίζοντά μου και να παίξει το παιχνίδι μου. Θα ερχόταν απ' το δάσος πρωί-πρωί στην πόλη λίγο πριν πάει να πιάσει δουλειά, σκέφτηκα. Κάποια κίνησή μου λοιπόν, τον έκανε να καταλάβει πώς τον πήρα πρέφα, γυρίζει τότε βιαστικά και λέει είμαι ο Κωστής Τριανταφύλλου. Σκέφτηκα όμως πως ό Κωστής απ’ ό,τι ξέρω, δεν έχει ποδήλατο που να τρίζει, άρα πως είναι κι αυτό ένα από τα τόσα πρόσωπά του. Τότε εκείνος με ένα κομμάτι απ' το όνειρό μου παραμάσχαλα πηδάει απ' το παράθυρο-του υπόγειου δωματίου μου! Μου έμεινε το τριζάτο ποδήλατο χωρίς φτερά, έτσι θα έγινα ο Κωστής Τριανταφύλλου σκέφτηκα ή έτσι, μια που ο άλλος πήδηξε απ' το παράθυρο, έμεινε πιθανόν ένας μόνον Κωστής Τριανταφύλλου, που πιθανόν είμαι εγώ, που πιθανόν θα πρέπει να με λένε έτσι ποιος ξέρει γιατί!
…Έτσι λοιπόν ό υποτιθέμενος υπάλληλος πήρε το κομμάτι του από το όνειρο- όπου του ήτανε πιο βολικό μια που ήξερε πως δε θα καλούσα το 100- και ή σκοτώθηκε από το πήδημά του ή συνέχισε το καθημερινό του δρομολόγιο, για μια φορά διαφορετικά κι ονειρεύτηκε και μπορεί να έγινε κι ο «τρελός» που εμφανίζεται κι εξαφανίζεται στο Ονειροδρόμιο με τα σαρκώδη χείλια του... και μέσα τη γλωσσίτσα!
_______________________________________________
O Τρελός του Τρελού Κωστή
Υπάρχουν πρωτόγονες εκκινήσεις στην τέχνη, όπως αυτές που βρίσκει κανείς συνήθως στις εθνογραφικές συλλογές ή στα νηπιαγωγεία. Μη γελάς, αναγνώστη. Τα παιδιά έχουν καλλιτεχνικές ικανότητες. […] Παράλληλα φαινόμενα εμφανίζονται στα έργα των ψυχικά νοσούντων, ούτε η παιδική συμπεριφορά, ούτε η τρέλα αποτελούν προσβλητικούς όρους εδώ, όπως αλλού.
Paul Klee
Δεν θα ησυχάσουμε μέχρι να αποδοθεί δικαιοσύνη σχετικά με την τυφλή και μισαλλόδοξη προκατάληψη από την οποία υπέφεραν για τόσο μεγάλο διάστημα τα έργα τέχνης που παρήχθησαν σε άσυλα.
Andre Breton
Ο τρελός είναι ένας ανανεωτής, ένας εφευρέτης νέων συστημάτων, έμπλεος καινοτομίας. […] Αυτό είναι ακριβώς που χρειάζεται ένας καλλιτέχνης και εξηγεί γιατί η καλλιτεχνική δημιουργία είναι τόσο άχρηστη όταν δεν προέρχεται από μια κατάσταση αποξένωσης, όταν αποτυχαίνει να προσφέρει μια νέα αντίληψη για τον κόσμο και νέες αρχές διαβίωσης.
Jean Dubuffet
Ο Κωστής Τριανταφύλλου είναι, αναμφισβήτητα, ο διανοούμενος της γενιάς του underground, όπως παρατηρεί και ο Τέος Ρόμβος. «Αυτά τα καλλιγραφικά πραγματοποιημένα ή σχεδιασμένα πρόσωπα δεν κοιτάνε, περιμένουν», γράφει για τη δουλειά του ο Pierre Restany. «Είναι βουβά σαν την επιθυμία. Είναι η ενέργεια αυτού που τα κοιτάζει που τους ξαναδίνει ζωή, μια ζωή που δεν υπάρχει ολοκληρωτικά παρά μέσα στο βλέμμα του άλλου».[1] Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο Κωστής Τριανταφύλλου θα αναπτύξει μια πολυδιάστατη δράση σε μια σειρά από καλλιτεχνικές περιοχές, από τους σχεδιαστικούς πειραματισμούς ως την ποίηση, την αρθογραφία, την έκδοση περιοδικών, τη διοργάνωση εκδηλώσεων. Ιδρυτής και εκδότης του πολύ επιδραστικού περιοδικού Λωτός (στην πρώτη του φάση), στη συνέχεια θα εμπλακεί στις εκδοτικές δραστηριότητες του Λεωνίδα Χρηστάκη και την όλο και πιο άμεση υποστήριξη ενός εναλλακτικού δρόμου, δηλαδή του underground. Magnum opus αυτής της τρελής εποχής για τον Κωστή Τριανταφύλλου θα είναι η έκδοση Ονειροδρόμιο[2] (σχεδιασμένο την περίοδο 1970-4). O καλλιτέχνης συνήθως δίνει δευτερεύουσα βαρύτητα στις εκθέσεις σε σχέση με τη μηχανική αναπαραγωγή, που τον φέρνει σε επαφή με ένα διαφορετικό κοινό, παρόλα αυτά παρουσιάζει τα σχέδια του βιβλίου στο Πολυπλάνο του Νίκου Παπαδάκη. Τα σχέδια και η ζωγραφική του Τριανταφύλλου αυτής της εποχής αναμιγνύουν σε ένα απίστευτο συνονθύλευμα στοιχεία από την πιο ακραία σεξουαλική ελευθεριότητα, κοινωνική κριτική, επιρροές από το It, το Oz, το Zing, το Αctuel, το Zap, και άλλα underground έντυπα αλλά και τα χαρακτικά του Georg Grosz ή τα έργα του Rauschenberg. Φυσικά επίμονο στοιχείο που διαπερνάει όλη τη δουλειά του (αλλά και τα κολλάζ που θα κάνει αργότερα στη δεκαετία του ’80) ένα χιούμορ σαρκαστικό και αναρχικό, ένας χλευασμός για την εξουσία και τις συμβάσεις κάθε είδους, την οικογένεια, την αστική ζωή, την πολιτική και στρατιωτική εξουσία, την αμερικανική επιρροή στη ζωή της χώρας.[3] «Ένα σημείωμα τσάκα-τσάκα γαμώ την κοινωνία σας (Όποιος επαγγελματίας τα διαβάσει, σαν επαγγελματίας ή όποιος κριτικός τα κρίνει να ξέρει πως γράφω κι αυτούς και τη δύναμή τους εις τους εξαίσιους όρχεις μου)», γράφει κάπου. Σημεία των καιρών. Αλλού δείχνει κυνισμό και σαρκασμό για το «επαναστατικό» κλίμα των ημερών του: «Παιδιά, επιτέλους έχουμε 40.000 λίρες, θα κτίσουμε το επαναστατικό κόμμα». (Στο βιβλίο Αποσπάσματα του Κωστή, 1967-1973. Στα ποιήματα-προκηρύξεις. Το βιβλίο επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εξάρχεια.)
Ο «τρελός» – πρωταγωνιστής και Leitmotiv σε πολλά έργα του Τριανταφύλλου αυτής της περιόδου θα αποτελέσει για τα ελληνικά 70s, ό,τι η Κραυγή του Munch για το νορβηγικό fin-de-siècle : ένα απελπισμένο ξέσπασμα όταν τα πράγματα δεν πάνε άλλο. O ίδιος σημειώνει: “Πως λοιπόν «θα απελευθερώσουμε» την τρέλα από τις ιδεολογικές ασθένειες; Εδώ θεώρησα την τρέλα σαν την εκρηκτική δημιουργική εκείνη δύναμη που δεν σταματάει μπροστά σε τίποτα – ούτε καν στις ιδεοληψίες και τα ιδεολογήματα! Κάθε λογικός φορέας παρωπίδων κάπου σταματάει. Έτσι κι αλλιώς δεν ξέρει τίποτα για το τι γίνεται πέρα από τις παρωπίδες του…” Στο μανιφέστο της φουτουριστικής ζωγραφικής γράφει: “…..είναι τιμή μας να μας θεωρούν τρελούς.” «Είναι έργα που με άλλα λόγια δεν είναι προκατασκευασμένα, αλλά αναπηδούν χωρίς υπολογισμό άλλο, παρά αυτόν που τους ωθεί το πάθος της επιθυμίας», γράφει ο Νάνος Βαλαωρίτης σχετικά με την τέχνη των ψυχασθενών. «Τα έργα αυτά πάνε σε όλες τις κατευθύνσεις κι αφορούν όλες τις αισθήσεις και τα συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσουν. Έτσι τα έργα της οραματικής τέχνης, όπου μετέχουν λίγοι αποκλειστικά, δεν απεικονίζουν αλλά ανακαλύπτουν ένα χώρο όπου ορισμένοι προτιμούν να κατοικούνε χωρίς κανόνες ή μέτρα και σταθμά, ή συγκεκριμένα θέματα, αλλά με μια εμφάνιση που τα εγκαθιδρύει εκεί που βρίσκονται ως απόλυτες κι αποκλειστικές παρουσίες, που κυμαίνονται συνεχώς ανάμεσα στο πραγματικό και το μη πραγματικό, επεκτείνοντας έτσι και πλουτίζοντας την εμπειρία της ζωής μας. (Βαλαωρίτης Νάνος, 2005: 61-3)» Η γοητεία που άσκησε η μη-δυτική τέχνη σε πρωτο-μοντερνιστές καλλιτέχνες όπως ο Gauguin και ο Van Gogh, o Picasso, o Brancusi ή ο Kandinsky, ανήκει σίγουρα στους παράγοντες που θα προετοιμάσουν το έδαφος για την “αποδοχή” μιας τέχνης κατασκευασμένης από ανθρώπους εντελώς εκτός του συστήματος, συχνά ψυχικά ασθενείς. Η αποδοχή του αυτοδίδακτου ζωγράφου Henri “Douanier” Rousseau από τον κύκλο των μετα-εμπρεσιονιστών (ή αργότερα του Θεόφιλου από τη γενιά του '30, τον Στρατή Ελευθεράδη (Tériade) και τον παρισινό του κύκλο) συνιστούν σίγουρα ένα προηγούμενο. Επιδραστικοί καλλιτέχνες όπως ο Paul Klee γοητεύονταν ταυτόχρονα από τα σχέδια των παιδιών και από τα έργα των εγκλείστων στα ψυχιατρεία, όμως η έλευση του Jean Dubuffet θα ήταν ο καταλύτης για να παρουσιαστεί αυτή η τέχνη συστηματικά και να πάρει για πρώτη φορά ένα όνομα: Art Brut. Το γεγονός ότι τα έργα των εγκλείστων σε άσυλα, γενικότερα των ψυχικά ασθενών, δεν εμφανίζονται στην ιστορία της τέχνης δεν θα πρέπει να κάνει εντύπωση. Η απουσία καλλιτεχνικής παιδείας από μόνη της θα απέκλειε κατ' αρχήν τον οποιονδήποτε, υγιή ή μη, από το ακαδημαϊκό σύστημα της τέχνης. Θα πρέπει να περιμένουμε αρχικά ν' αναπτυχθεί ενδιαφέρον για τα λαϊκά χαρακτικά του Epinal και στη συνέχεια, καθοριστικά, να γίνει αποδεκτός από την ομάδα των μετα-εμπρεσιονιστών ο αυτοδίδακτος Henri - “Τελώνης”-Rousseau για να δημιουργηθούν οι βάσεις μιας αλλαγής στο τι είναι αποδεκτό και τι όχι στις αντιλήψεις για την τέχνη. Ο άλλος σκόπελος είναι βέβαια η φιλοσοφική διατύπωση που έχει διαμορφωθεί πριν και μετά (αλλά κυρίως μετά, με τον Marcel Duchamp και τη γέννηση της Εννοιακής Τέχνης) τον μοντερνισμό, ότι η έννοια του καλλιτέχνη βασίζεται στη συνειδητότητα. Πώς είναι λοιπόν δυνατό να δεχτούμε αυτούς τους ανθρώπους, στους οποίους η παρουσία της συνειδητότητας είναι αμφίβολη;
Η άρνηση των κατεστημένων μορφών της τέχνης και η αντικατάστασή τους από το άγριο σχέδιο-σκίτσο (αντί της ζωγραφικής-γλυπτικής) θα χαρακτηρίσει τα έργα του Κωστή της δεκαετίας του ’70. Κυρίαρχος σ' αυτά τα έργα, ο Τρελός. Και μαζί με αυτά έρχεται η ποίηση και όλη η κουλτούρα του Dada, των Καταστασιακών, της Ψυχεδέλειας. Αργότερα το προϋπάρχον υλικό (ready made) θα πάρει τον κύριο ρόλο στα mediassemblages της επόμενης δεκαετίας. Στα μέσα των ‘80s προχωράει σε σταδιακή κατάργηση των υλικών μορφών. Εισάγει το στοιχείο του «Κεραυνού». Οι τεχνολογίες ως η νέα ουτοπία, το τυχαίο...
Κάνοντας μια ανασκόπηση σήμερα, τα χρόνια στο Παρίσι πρέπει να ήταν εξαιρετικά σημαντικά. Η σχέση του με τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον Pierre Restany έπαιξαν ίσως έναν καίριο ρόλο. Η μετεξέλιξή του από underground καλλιτέχνη και ποιητή στη στρατοκρατούμενη Αθήνα σε έναν Ευρωπαίο τεχνολογικό εικαστικό με παρεμβάσεις στα θεσμικά πολιτισμικά πράγματα της Γαλλίας και μείζονες εκθεσιακές παρουσίες θα είναι η κυριότερη εικόνα των μεγάλων αλλαγών στο έργο του. Από τότε ο Κωστής συμμετέχει στις εξελίξεις, παρακολουθεί, καταγράφει και δημιουργεί μια νέου τύπου τέχνη...
Είναι περίεργο πως ένας καλλιτέχνης, ως προσωπικότητα, μπορεί να μοιάζει πολύ διαφορετικός από την εικόνα του έργου του. Η δουλειά του Κωστή της δεκαετίας του ’70 είναι από τα πιο «βάρβαρα», «άγρια», «ωμά» έργα αμφισβήτησης που παράχθηκαν επί ελλαδικού εδάφους. Τα έργα του, του ’80 (μέχρι το ’86 περίπου) κρατάνε τον σαρκασμό και τον μπολιάζουν με μια πανδαισία χρωμάτων και σχημάτων παρμένων από τα media και την καταναλωτική εικονογραφία. Και μετά η περίοδος του Κεραυνού... Ένας ευρωπαίος καλλιτέχνης, πλέον, που συνομιλεί με τις μεγάλες καλλιτεχνικές ουτοπίες του 20ου αιώνα, τον Φουτουρισμό βεβαίως, τους μεγάλους «τεχνολογικούς» καλλιτέχνες του ’60 και (αργότερα) με νεότερους βιο-καλλιτέχνες. Σε καμία από τις παραπάνω περσόνες δεν μου κολλάει ο άνθρωπος-Κωστής: ούτε σε αυτή του νεο-άγριου, ούτε σ’ αυτή του μισάνθρωπου «επιστήμονα-καλλιτέχνη». Ο ίδιος θα μπορούσε να είναι το αρχέτυπο του εικαστικού-διανοούμενου:
γράφει ποίηση, γράφει γενικά, διαβάζει πολύ, εκδίδει έντυπα ή συμμετέχει σε ομάδες έκδοσης, παραμένει βαθιά πολιτικό άτομο με συνεχή συμμετοχή στις τρέχουσες εξελίξεις. Ίσως η περσόνα που επιλέγει ο ίδιος για το (στο) έργο του, αυτή του Τρελού, να είναι η καταλληλότερη. Ούτε άγριος, ούτε διανοούμενος, απλά Τρελός και ακαταχώρητος...
Θανάσης Μουτσόπουλος
Αθήνα, Φεβρουάριος 2017
[1] Pierre Restany, «De ‘3=1’ A ‘3x1’ chez ‘X’», Costis, επιμ. Μπ. Παπαδοπούλου, Art Books, 1988.
[2] Κωστής Τριανταφύλλου, Ονειροδρόμιο, Καστανιώτης, Αθήνα, 1977. Εξαντλημένο σήμερα, βρίσκεται στον διαδικτυακό τόπο www.costis.org
[3] «Είναι η επανάσταση της γυναίκας που παλεύει, με δύναμη και πάθος, για ισότητα, ή του απλού πολίτη που πνίγεται εσώκλειστος σε μια ασφυκτική πυκνοκτισμένη και πυκνοκατοικημένη, πλημμυρισμένη από το νέφος και τα καυσαέρια, απρόσωπη και άψυχη, δίχως αισθητική πόλη. Ή είναι πάλι η ανύψωση της κατακραυγής ενός ιδεολόγου και περιθωριακού δημιουργού απέναντι στην εκκλησία και την κενότητα που γεννάει συχνά το χρήμα, ή ακόμη, απέναντι στο ακαδημαϊκό σνομπίστικο ύφος που το φορά σαν μάσκα μια κάποια τάξη αμόρφωτης και απαίδευτης, υποτιθέμενης ιντελιγκέντσιας, καθιερωμένης και δυνατής στο ευρύ κοινό.» Μπία Παπαδοπούλου, Costis Triandafyllou: noir et blanc 1969-1979, Institut Français d’Athènes, 1990.
______________________________________________
| dreamdrome_full-medium_quality.pdf |
_____________________________________________________
http://www.issuu.com/costi
___________________________________________________________________
Μαύρο και Άσπρο, κατάλογος.
Μαύρο και Άσπρο, κατάλογος.