Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι συνεχώς μέσα στο καζάνι που βράζει.
Αν θέλει να μεταμορφώνεται.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να πηγαίνει στο κέντρο, εκεί όπου η φωτιά καίει.
Πάντα υπάρχει ένα κέντρο που «βράζει».
Πρέπει να πας, να αντιμετωπίσεις τη φωτιά.
Δεν μπορείς να γυρίσεις την πλάτη σου…
Ο καλλιτέχνης δεν ήρθε σε αυτή τη ζωή για να πετύχει.
Ήρθε για να καεί, για να μάθει, για να μιλήσει ως ανταποκριτής της φωτιάς.
Γιώργος Ζογγολόπουλος
45 χρόνια μετά βρισκόμαστε σε μια έκθεση, με κάποια από τα εκθέματά της τότε παρουσίασης στον ίδιο αυτό χώρο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, που μας καταθέτει πως ο Γιώργος Ζογγολόπουλος βρισκότανε μέσα στην διεθνή πρωτοπορία με γλυπτά φωτοκινητικά, με έρευνα στα φωτεινά του γλυπτά, με οπτικές αναζητήσεις και αέναες φωτεινές παραλλαγές. Κι όπως λέει ο ίδιος: Όταν δεν ανεχόμαστε την επανάληψη σ’ αυτό που κάνουμε, σημαίνει πως κάπου αλλού βρίσκεται το μυστικό μιας ανανέωσης που η διαίσθησή μας οδηγεί να κάνουμε τη γνωριμία του.
Κινητικά, μεγεθυντικά, ηλεκτρικά, οπτικά… σειρές έργων μιας ελεύθερης ανάγνωσης του τρισδιάστατου χώρου αλλά και των εικαστικών τεχνών συνολικά. Ένα έργο που χαρακτηρίζει την έλλειψη φορμαλιστικής προσήλωσης έως βαρεμάρας, αλλά αντίθετα προσδιορίζεται από την ιδιαίτερη προσέγγιση και ματιά του που εμφανίζεται σε κάθε σειρά έργων του. Δηλαδή ένας πρωτοπόρος που δεν είχε κολλημένη εμπορευματική συμπεριφορά όπως πάρα πολλοί γλύπτες και ζωγράφοι – ήταν ένας μεγάλος ελεύθερος εικαστικός καλλιτέχνης.
Μου επιτρέπεται να μιλήσω και για τον φίλο που παρακολούθησα επί 30 χρόνια από κοντά, δηλαδή τον φωτεινό Γιώργο και τα οπτικοκινητικά του έργα, τον ενήμερο καλλιτέχνη που μέχρι και την προχωρημένη ηλικία πήγαινε σε διεθνείς εκθέσεις παγκόσμια και σχολίαζε πάντα με καυστικό χιούμορ. Το ότι κάναμε μαζί ένα έργο με τίμησε ιδιαίτερα. Αλλά όπως θα δούμε τα έργα του ενσωματώθηκαν τόσο στον κοινό διάλογο με αρχιτέκτονες, όσο και για να φιλοξενήσουν οι αρχιτεκτονικές του εφαρμογές τις σχολικές κοινότητες, αλλά και να ενταχθούν στο τοπίο και να έρθουν σε διάλογο με την ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Και όπως χαρακτηριστικά τοποθετείται: «Η έμπνευση είναι μια αφορμή, δεν είναι τίποτα άλλο. Βλέπεις ένα έργο και από αυτό εσύ δημιουργείς κάτι άλλο. Εμένα γι’ αυτό μου αρέσει αυτό που κάνω. Γιατί δεν νοιώθω μόνος. Υπάρχουν οι άλλοι, γι’ αυτό υπάρχω. Αυτοί είναι η αφορμή μου. Δεν πιστεύω σε ό,τι έρχεται από τον ουρανό, αλλά σε ό,τι είναι πλάι μου και κινείται μαζί με μένα.»
Ακόμα και στο βραβευμένο του έργο για τον Γοργοπόταμο θέλει να αναδείξει στο κέντρο της σφαίρας που σχεδίασε τον διάλογο των τεχνών βάζοντας πλάκες μετάλλου εν είδει σήμαντρου μοναστηριακού με διαφορετικά πάχη έτσι που κάποιοι ενδιαφερόμενοι αλλά και μουσικοί να τα χρησιμοποιήσουν ανάλογα για να εκτελέσουν μια σύνθεση.
Κανένα άλλο γλυπτό δεν στάθηκε καλύτερα στην πλατεία Ομονοίας από την υδάτινη διαγώνιο. Η κλίμακα, ο εναέριος τεμαχισμός σε άυλα οπτικά τμήματα και το παιχνίδισμα του φωτός αλλά και οι παραλλαγές λόγω του ανέμου του δίνανε μια απαράμιλλη ζωντάνια. Μια «ζωντανή» λοιπόν γραμμή σε αέναη κίνηση και οπτική παραλλαγή ανάλογα με το φως και τις διαθλάσεις του νερού.
Με το έργο του απέδειξε πως ήταν ένας άφοβος ερευνητής που πίστεψε στην εξέλιξη της γλυπτικής και της εικαστικής ματιάς. Ένας ακούραστος μετασχηματιστής ιδεών, εικαστικών προταγμάτων, αναλογιών και κλιμάκων. Το νέο φανταστικό γεγονός πίσω από τους μεγεθυντικούς φακούς ορίζει την ελεύθερη καταβολή της αισθητικής του έρευνας. Δεν φοβήθηκε τη μικρογλυπτική και την ιδιαιτερότητά της και δεν φοβήθηκε να κυριαρχήσει στη χώρα μας στη γλυπτική μεγάλης κλίμακας.
Τον ενδιέφερε τόσο ο ιδιωτικός χώρος με την κλίμακα στα ανθρώπινα μεγέθη, όσο και ο δημόσιος χώρος τον οποίο και χαρακτήρισε με τη γλυπτική του που την ταξίδεψε σε πολλά μέρη εκτός Ελλάδας. Ήταν όμως ο Έλληνας εικαστικός καλλιτέχνης του 20ου αιώνα στον οποίο υπάρχει εξέλιξη στο έργο του και στη ματιά του. Οι ανάσες αυτές που παίρνει επεξεργαζόμενος άγνωστα υλικά αλλά και προσεγγίζοντας την τέχνη-τεχνολογία, τον φέρνουν σε άμεση συνομιλία με καλλιτέχνες που βρισκόντουσαν στην διαδικασία ανάπτυξης της έρευνάς τους. Και να μην ξεχνάμε πως το πρώτο γλυπτό του στο δημόσιο χώρο είναι η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη στο Πεδίον του Άρεως το 1935.Κάθε φορά που στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις Βρυξέλλες, μας δείχνουν την άφιξη των επισήμων οι τρύπιες ομπρέλες του ορίζουν το περιβάλλον του πλάνου που αναμεταδίδεται παγκόσμια. Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, το Ζάλογγο και τόσα άλλα μέρη του οφείλουν πολλά για την αισθητική ποιότητά του που δεν την πρόδωσε αλλά προσπάθησε να την μεταλαμπαδεύσει στους τυχαίους περιπατητές τόσο της παραλιακής στην Θεσσαλονίκη όσο και στην δικιά του Ομόνοια έτσι που να ζωντανέψει το κέντρο της Αθήνας και να σηματοδοτήσει την παλιά είσοδο της ΔΕΗ.
Πόσο άσχημη υποδοχή έγινε στη Θεσσαλονίκη του πρώτου γλυπτού από κορτέν στην Ελλάδα είναι γνωστό. Αργότερα βέβαια όλοι το θεώρησαν και το θεωρούν σύμβολο της πόλης και της ΔΕΘ. Αλλά κι από τους γλύπτες του ανάλογου συλλόγου δέχθηκε επίθεση υποβολιμιαία τόσο μάλιστα που το γλυπτό του Ζογγολόπουλου που βραβεύθηκε να μην εκτελεστεί. Ο πόλεμος αυτός δεν τους ωφέλησε αλλά και δεν κατάλαβαν και συνέχισαν να ασχημαίνουν τον δημόσιο χώρο με το ένα γλυπτό χειρότερο από το άλλο. Ο δημόσιος χώρος σαν οικιστική δομή για ανθρώπινη διαβίωση ωφελήθηκε από τον Ζογγολόπουλο και η ματιά του περαστικού αναγνώρισε την τρισδιάστατη ποίησή του.
Στο ελεύθερο φαντασιακό του εργαστήριο και στην ελεύθερη και πολύπλευρη έρευνά του βοηθούσαν οι απόψεις του, τα σχόλιά του αλλά και κάποιες σκέψεις του που κατέγραφε. Πολλές φορές μου διάβαζε κείμενά του, κοινωνικού προβληματισμού τα οποία έστελνε σε φίλους του στην Ιταλία, σας διαβάζω την κατάληξη ενός κειμένου του δημοσιευμένο στη Γαλλία του 1955: Ο άνθρωπος της τέχνης χάρη στις διαισθητικές δυνάμεις που διαθέτει (δυνάμεις που έχει επίσης κάθε άνθρωπος αρκεί να τις έχει αφυπνίσει), κάνει αυθόρμητα στη συνείδησή του κριτική για την σημερινή αναταραχή, διαθέτοντας μια μοναδική ψυχική διορατικότητα. Ας ελπίσουμε ότι αυτή η διορατικότητα θα δημιουργήσει γερούς δεσμούς στους ανθρώπους των τεχνών για το καλό των λαών. Comprendre no 15, revue de la société européenne de culture.
Ο χαρακτηρισμός του καλλιτέχνη που έχει ενέργεια ζωής του ταιριάζει. Αιώνια ερωτευμένος με την ζωή και την τέχνη ο Γιώργος Ζογγολόπουλος. Αλλά θέλω να τον χαρακτηρίσω και σαν τον γλύπτη της ευθείας γραμμής. Θα σταθώ λοιπόν σε ένα μόνον μέρος της έρευνάς του τις μεγαλοδιάστατες καταγραφές της ευθείας γραμμής. Είναι δυνατόν η ευθεία γραμμή να γίνει τρισδιάστατη γλυπτική παρέμβαση και να αποκτήσει αυτόνομη παρουσία; Να οριστεί σαν γλυπτική παρέμβαση μια ευθεία στον χώρο; Κι όμως ο Γ.Ζ. το επιχείρησε και το πραγματοποίησε. Ενεργοποιώντας την ακμή του κτιρίου της ΔΕΗ και βέβαια με την τεράστια υδάτινη διαγώνιο που διέσχιζε την πλατεία Ομονοίας κι ακόμα πολύ αργότερα το γλυπτό που έστησε με την οπτική ίνα στο σταθμό του Ευαγγελισμού. Χρειάζεται λοιπόν μόνον μία ευθεία γραμμή; Στο σχεδιαστήριό του, ήτανε που οργάνωνε μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας το κάθε του μελλοντικό σχέδιο αισθητικού προσδιορισμού του δημόσιου χώρου. Σε ένα δημόσιο σκηνικό κακόγουστο όπου η ευθύνη των γλυπτών είναι μεγάλη, ο Γ.Ζ. προχωράει στη συγκρότηση μιας ιδιότυπης γλώσσας με αυθεντικό το στοιχείο του συνολικού εικαστικού καλλιτέχνη, που υπερβαίνει το απλό métier του γλύπτη.
1960. Στην Πλατεία Ομονοίας το υδάτινο γλυπτό. Η υδάτινη κινητική γλυπτική της διαφάνειας της γραμμής. Όταν έριχνε λοξά ο ήλιος τις αχτίδες του και ήσουν σε ανάλογη γωνία περαστικός έβλεπε να αχνοσχηματίζονται μικρά ουράνια τόξα. Όταν φύσαγε πάλι και πέρναγες με αυτοκίνητο στο γείσο του εξάγωνου το αεράκι σε δρόσιζε!
1972. Στο κτίριο της ΔΕΗ στην οδό Γ’ Σεπτεμβρίου. Το ακρόπρωρο στοιχείο αντί να είναι ο όγκος μιας τρισδιάστατης μορφής μια που το κτίριο έχει την ενέργεια της κίνησης ανάμεσα από όγκους σταθερούς, σαν να σκίζει το πέλαγος των οικοδομών και με όλη την δυναμική του σχεδίου του φέρει στην ακμή του μια τεράστια γραμμή φωτεινή. Ναι υπάρχουν φωτεινές πινακίδες στην Αθήνα – λίγες όμως. Η χρήση του νέον δεν είναι διαδεδομένη. Η έκπληξη ήταν μεγάλη. Δεν έγραφε κάτι, σήμερα θα λέγαμε δεν διαφήμιζε κάτι. Τι είναι αυτό το φωτεινό τελείωμα μιας γιγαντιαίας σφήνας από μπετό; Είναι τέχνη και τεχνολογία. Το πρώτο τέτοιο έργο διαλόγου στον Ελλαδικό χώρο ενσωματωμένο μάλιστα στην οικοδομική γραμμή, δημόσιο έργο τέχνης τόσο διακριτικό όσο κι ο καλλιτέχνης με τη συμπεριφορά του. Minimal εννοιολογία, ικανή για να αναδειχθεί η νυχτερινή κάθετος στο σταυροδρόμι που σχηματίζει το κτίριο.
2001. Έξω από το μετρό Ευαγγελισμός. Αυτή η χρονολογική παράθεση αποκαλύπτει τον επίμονο ερευνητή σε ένα δια βίου πρόταγμα. Από το 1960 λοιπόν έως το 2001 πραγματοποιημένα και τοποθετημένα έργα μιας ευθείας γραμμής στον Δημόσιο χώρο. Ποιος θα το φανταζότανε μετά από τόσους αιώνες γλυπτικής μια ευθεία γραμμή να αποτελεί το ποιητικό τρισδιάστατο γεγονός της ημερήσιας αλλά και της νυχτερινής επίσκεψης στην πόλη.
Η μετάδοση/μεταφορά του φωτός γίνεται σε ευθεία γραμμή. Η χρήση της ευθείας στη γλυπτική έγινε με εργαλειακή αλλά και ιδεολογική χρήση. Με τον Γ.Ζ. ανακτά μια αυτόνομη συμπεριφορά που συνθέτει τόσο τα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά όσο φυσικά και αυτά του γλύπτη. Η αέναη αναζήτηση της ενέργειας στα έργα του δείχνουν όλη του την ερευνητική και πειραματική διάθεση που επέτρεψε στο να έχουν τα έργα του μια ιδιαίτερη ζωντάνια.
45 χρόνια μετά 22 καλλιτέχνες τιμούν με τα έργα τους τον εικαστικό Γιώργο Ζογγολόπουλο, σε μια έκθεση όπου αντιλαμβανόμαστε το πόσο η σημαντική εξέλιξη στην έρευνα ενός εικαστικού είναι δυναμικό στοιχείο για να συγκροτηθεί ένα ολοκληρωμένο αλλά και μεγάλο σε ποιότητα έργο.
Κωστής
Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε στις 11 Ιανουαρίου στην Ελληνοαμερικανική
Ένωση στα πλαίσια της έκθεσης Σιωπηλή Παρουσία.
Αν θέλει να μεταμορφώνεται.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να πηγαίνει στο κέντρο, εκεί όπου η φωτιά καίει.
Πάντα υπάρχει ένα κέντρο που «βράζει».
Πρέπει να πας, να αντιμετωπίσεις τη φωτιά.
Δεν μπορείς να γυρίσεις την πλάτη σου…
Ο καλλιτέχνης δεν ήρθε σε αυτή τη ζωή για να πετύχει.
Ήρθε για να καεί, για να μάθει, για να μιλήσει ως ανταποκριτής της φωτιάς.
Γιώργος Ζογγολόπουλος
45 χρόνια μετά βρισκόμαστε σε μια έκθεση, με κάποια από τα εκθέματά της τότε παρουσίασης στον ίδιο αυτό χώρο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, που μας καταθέτει πως ο Γιώργος Ζογγολόπουλος βρισκότανε μέσα στην διεθνή πρωτοπορία με γλυπτά φωτοκινητικά, με έρευνα στα φωτεινά του γλυπτά, με οπτικές αναζητήσεις και αέναες φωτεινές παραλλαγές. Κι όπως λέει ο ίδιος: Όταν δεν ανεχόμαστε την επανάληψη σ’ αυτό που κάνουμε, σημαίνει πως κάπου αλλού βρίσκεται το μυστικό μιας ανανέωσης που η διαίσθησή μας οδηγεί να κάνουμε τη γνωριμία του.
Κινητικά, μεγεθυντικά, ηλεκτρικά, οπτικά… σειρές έργων μιας ελεύθερης ανάγνωσης του τρισδιάστατου χώρου αλλά και των εικαστικών τεχνών συνολικά. Ένα έργο που χαρακτηρίζει την έλλειψη φορμαλιστικής προσήλωσης έως βαρεμάρας, αλλά αντίθετα προσδιορίζεται από την ιδιαίτερη προσέγγιση και ματιά του που εμφανίζεται σε κάθε σειρά έργων του. Δηλαδή ένας πρωτοπόρος που δεν είχε κολλημένη εμπορευματική συμπεριφορά όπως πάρα πολλοί γλύπτες και ζωγράφοι – ήταν ένας μεγάλος ελεύθερος εικαστικός καλλιτέχνης.
Μου επιτρέπεται να μιλήσω και για τον φίλο που παρακολούθησα επί 30 χρόνια από κοντά, δηλαδή τον φωτεινό Γιώργο και τα οπτικοκινητικά του έργα, τον ενήμερο καλλιτέχνη που μέχρι και την προχωρημένη ηλικία πήγαινε σε διεθνείς εκθέσεις παγκόσμια και σχολίαζε πάντα με καυστικό χιούμορ. Το ότι κάναμε μαζί ένα έργο με τίμησε ιδιαίτερα. Αλλά όπως θα δούμε τα έργα του ενσωματώθηκαν τόσο στον κοινό διάλογο με αρχιτέκτονες, όσο και για να φιλοξενήσουν οι αρχιτεκτονικές του εφαρμογές τις σχολικές κοινότητες, αλλά και να ενταχθούν στο τοπίο και να έρθουν σε διάλογο με την ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Και όπως χαρακτηριστικά τοποθετείται: «Η έμπνευση είναι μια αφορμή, δεν είναι τίποτα άλλο. Βλέπεις ένα έργο και από αυτό εσύ δημιουργείς κάτι άλλο. Εμένα γι’ αυτό μου αρέσει αυτό που κάνω. Γιατί δεν νοιώθω μόνος. Υπάρχουν οι άλλοι, γι’ αυτό υπάρχω. Αυτοί είναι η αφορμή μου. Δεν πιστεύω σε ό,τι έρχεται από τον ουρανό, αλλά σε ό,τι είναι πλάι μου και κινείται μαζί με μένα.»
Ακόμα και στο βραβευμένο του έργο για τον Γοργοπόταμο θέλει να αναδείξει στο κέντρο της σφαίρας που σχεδίασε τον διάλογο των τεχνών βάζοντας πλάκες μετάλλου εν είδει σήμαντρου μοναστηριακού με διαφορετικά πάχη έτσι που κάποιοι ενδιαφερόμενοι αλλά και μουσικοί να τα χρησιμοποιήσουν ανάλογα για να εκτελέσουν μια σύνθεση.
Κανένα άλλο γλυπτό δεν στάθηκε καλύτερα στην πλατεία Ομονοίας από την υδάτινη διαγώνιο. Η κλίμακα, ο εναέριος τεμαχισμός σε άυλα οπτικά τμήματα και το παιχνίδισμα του φωτός αλλά και οι παραλλαγές λόγω του ανέμου του δίνανε μια απαράμιλλη ζωντάνια. Μια «ζωντανή» λοιπόν γραμμή σε αέναη κίνηση και οπτική παραλλαγή ανάλογα με το φως και τις διαθλάσεις του νερού.
Με το έργο του απέδειξε πως ήταν ένας άφοβος ερευνητής που πίστεψε στην εξέλιξη της γλυπτικής και της εικαστικής ματιάς. Ένας ακούραστος μετασχηματιστής ιδεών, εικαστικών προταγμάτων, αναλογιών και κλιμάκων. Το νέο φανταστικό γεγονός πίσω από τους μεγεθυντικούς φακούς ορίζει την ελεύθερη καταβολή της αισθητικής του έρευνας. Δεν φοβήθηκε τη μικρογλυπτική και την ιδιαιτερότητά της και δεν φοβήθηκε να κυριαρχήσει στη χώρα μας στη γλυπτική μεγάλης κλίμακας.
Τον ενδιέφερε τόσο ο ιδιωτικός χώρος με την κλίμακα στα ανθρώπινα μεγέθη, όσο και ο δημόσιος χώρος τον οποίο και χαρακτήρισε με τη γλυπτική του που την ταξίδεψε σε πολλά μέρη εκτός Ελλάδας. Ήταν όμως ο Έλληνας εικαστικός καλλιτέχνης του 20ου αιώνα στον οποίο υπάρχει εξέλιξη στο έργο του και στη ματιά του. Οι ανάσες αυτές που παίρνει επεξεργαζόμενος άγνωστα υλικά αλλά και προσεγγίζοντας την τέχνη-τεχνολογία, τον φέρνουν σε άμεση συνομιλία με καλλιτέχνες που βρισκόντουσαν στην διαδικασία ανάπτυξης της έρευνάς τους. Και να μην ξεχνάμε πως το πρώτο γλυπτό του στο δημόσιο χώρο είναι η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη στο Πεδίον του Άρεως το 1935.Κάθε φορά που στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις Βρυξέλλες, μας δείχνουν την άφιξη των επισήμων οι τρύπιες ομπρέλες του ορίζουν το περιβάλλον του πλάνου που αναμεταδίδεται παγκόσμια. Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, το Ζάλογγο και τόσα άλλα μέρη του οφείλουν πολλά για την αισθητική ποιότητά του που δεν την πρόδωσε αλλά προσπάθησε να την μεταλαμπαδεύσει στους τυχαίους περιπατητές τόσο της παραλιακής στην Θεσσαλονίκη όσο και στην δικιά του Ομόνοια έτσι που να ζωντανέψει το κέντρο της Αθήνας και να σηματοδοτήσει την παλιά είσοδο της ΔΕΗ.
Πόσο άσχημη υποδοχή έγινε στη Θεσσαλονίκη του πρώτου γλυπτού από κορτέν στην Ελλάδα είναι γνωστό. Αργότερα βέβαια όλοι το θεώρησαν και το θεωρούν σύμβολο της πόλης και της ΔΕΘ. Αλλά κι από τους γλύπτες του ανάλογου συλλόγου δέχθηκε επίθεση υποβολιμιαία τόσο μάλιστα που το γλυπτό του Ζογγολόπουλου που βραβεύθηκε να μην εκτελεστεί. Ο πόλεμος αυτός δεν τους ωφέλησε αλλά και δεν κατάλαβαν και συνέχισαν να ασχημαίνουν τον δημόσιο χώρο με το ένα γλυπτό χειρότερο από το άλλο. Ο δημόσιος χώρος σαν οικιστική δομή για ανθρώπινη διαβίωση ωφελήθηκε από τον Ζογγολόπουλο και η ματιά του περαστικού αναγνώρισε την τρισδιάστατη ποίησή του.
Στο ελεύθερο φαντασιακό του εργαστήριο και στην ελεύθερη και πολύπλευρη έρευνά του βοηθούσαν οι απόψεις του, τα σχόλιά του αλλά και κάποιες σκέψεις του που κατέγραφε. Πολλές φορές μου διάβαζε κείμενά του, κοινωνικού προβληματισμού τα οποία έστελνε σε φίλους του στην Ιταλία, σας διαβάζω την κατάληξη ενός κειμένου του δημοσιευμένο στη Γαλλία του 1955: Ο άνθρωπος της τέχνης χάρη στις διαισθητικές δυνάμεις που διαθέτει (δυνάμεις που έχει επίσης κάθε άνθρωπος αρκεί να τις έχει αφυπνίσει), κάνει αυθόρμητα στη συνείδησή του κριτική για την σημερινή αναταραχή, διαθέτοντας μια μοναδική ψυχική διορατικότητα. Ας ελπίσουμε ότι αυτή η διορατικότητα θα δημιουργήσει γερούς δεσμούς στους ανθρώπους των τεχνών για το καλό των λαών. Comprendre no 15, revue de la société européenne de culture.
Ο χαρακτηρισμός του καλλιτέχνη που έχει ενέργεια ζωής του ταιριάζει. Αιώνια ερωτευμένος με την ζωή και την τέχνη ο Γιώργος Ζογγολόπουλος. Αλλά θέλω να τον χαρακτηρίσω και σαν τον γλύπτη της ευθείας γραμμής. Θα σταθώ λοιπόν σε ένα μόνον μέρος της έρευνάς του τις μεγαλοδιάστατες καταγραφές της ευθείας γραμμής. Είναι δυνατόν η ευθεία γραμμή να γίνει τρισδιάστατη γλυπτική παρέμβαση και να αποκτήσει αυτόνομη παρουσία; Να οριστεί σαν γλυπτική παρέμβαση μια ευθεία στον χώρο; Κι όμως ο Γ.Ζ. το επιχείρησε και το πραγματοποίησε. Ενεργοποιώντας την ακμή του κτιρίου της ΔΕΗ και βέβαια με την τεράστια υδάτινη διαγώνιο που διέσχιζε την πλατεία Ομονοίας κι ακόμα πολύ αργότερα το γλυπτό που έστησε με την οπτική ίνα στο σταθμό του Ευαγγελισμού. Χρειάζεται λοιπόν μόνον μία ευθεία γραμμή; Στο σχεδιαστήριό του, ήτανε που οργάνωνε μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας το κάθε του μελλοντικό σχέδιο αισθητικού προσδιορισμού του δημόσιου χώρου. Σε ένα δημόσιο σκηνικό κακόγουστο όπου η ευθύνη των γλυπτών είναι μεγάλη, ο Γ.Ζ. προχωράει στη συγκρότηση μιας ιδιότυπης γλώσσας με αυθεντικό το στοιχείο του συνολικού εικαστικού καλλιτέχνη, που υπερβαίνει το απλό métier του γλύπτη.
1960. Στην Πλατεία Ομονοίας το υδάτινο γλυπτό. Η υδάτινη κινητική γλυπτική της διαφάνειας της γραμμής. Όταν έριχνε λοξά ο ήλιος τις αχτίδες του και ήσουν σε ανάλογη γωνία περαστικός έβλεπε να αχνοσχηματίζονται μικρά ουράνια τόξα. Όταν φύσαγε πάλι και πέρναγες με αυτοκίνητο στο γείσο του εξάγωνου το αεράκι σε δρόσιζε!
1972. Στο κτίριο της ΔΕΗ στην οδό Γ’ Σεπτεμβρίου. Το ακρόπρωρο στοιχείο αντί να είναι ο όγκος μιας τρισδιάστατης μορφής μια που το κτίριο έχει την ενέργεια της κίνησης ανάμεσα από όγκους σταθερούς, σαν να σκίζει το πέλαγος των οικοδομών και με όλη την δυναμική του σχεδίου του φέρει στην ακμή του μια τεράστια γραμμή φωτεινή. Ναι υπάρχουν φωτεινές πινακίδες στην Αθήνα – λίγες όμως. Η χρήση του νέον δεν είναι διαδεδομένη. Η έκπληξη ήταν μεγάλη. Δεν έγραφε κάτι, σήμερα θα λέγαμε δεν διαφήμιζε κάτι. Τι είναι αυτό το φωτεινό τελείωμα μιας γιγαντιαίας σφήνας από μπετό; Είναι τέχνη και τεχνολογία. Το πρώτο τέτοιο έργο διαλόγου στον Ελλαδικό χώρο ενσωματωμένο μάλιστα στην οικοδομική γραμμή, δημόσιο έργο τέχνης τόσο διακριτικό όσο κι ο καλλιτέχνης με τη συμπεριφορά του. Minimal εννοιολογία, ικανή για να αναδειχθεί η νυχτερινή κάθετος στο σταυροδρόμι που σχηματίζει το κτίριο.
2001. Έξω από το μετρό Ευαγγελισμός. Αυτή η χρονολογική παράθεση αποκαλύπτει τον επίμονο ερευνητή σε ένα δια βίου πρόταγμα. Από το 1960 λοιπόν έως το 2001 πραγματοποιημένα και τοποθετημένα έργα μιας ευθείας γραμμής στον Δημόσιο χώρο. Ποιος θα το φανταζότανε μετά από τόσους αιώνες γλυπτικής μια ευθεία γραμμή να αποτελεί το ποιητικό τρισδιάστατο γεγονός της ημερήσιας αλλά και της νυχτερινής επίσκεψης στην πόλη.
Η μετάδοση/μεταφορά του φωτός γίνεται σε ευθεία γραμμή. Η χρήση της ευθείας στη γλυπτική έγινε με εργαλειακή αλλά και ιδεολογική χρήση. Με τον Γ.Ζ. ανακτά μια αυτόνομη συμπεριφορά που συνθέτει τόσο τα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά όσο φυσικά και αυτά του γλύπτη. Η αέναη αναζήτηση της ενέργειας στα έργα του δείχνουν όλη του την ερευνητική και πειραματική διάθεση που επέτρεψε στο να έχουν τα έργα του μια ιδιαίτερη ζωντάνια.
45 χρόνια μετά 22 καλλιτέχνες τιμούν με τα έργα τους τον εικαστικό Γιώργο Ζογγολόπουλο, σε μια έκθεση όπου αντιλαμβανόμαστε το πόσο η σημαντική εξέλιξη στην έρευνα ενός εικαστικού είναι δυναμικό στοιχείο για να συγκροτηθεί ένα ολοκληρωμένο αλλά και μεγάλο σε ποιότητα έργο.
Κωστής
Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε στις 11 Ιανουαρίου στην Ελληνοαμερικανική
Ένωση στα πλαίσια της έκθεσης Σιωπηλή Παρουσία.
